- Kε Καθηγητά, ευχαριστούμε πολύ για τη προθυμία σας και το χρόνο σας. Η πρώτη ερώτηση αφορά την εφαρμογή της «ολοκληρωμένης χωρικής προσέγγισης» στον αναπτυξιακό σχεδιασμό και προγραμματισμό. Τι νέο φέρνει αυτή η προσέγγιση που δεν υπήρχε πριν;

- Καταρχήν, μέχρι κάποιο βαθμό υπήρχε, αλλά όχι στο προηγούμενο ΕΣΠΑ. Στο Τρίτο και ίσως και στο Δεύτερο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης υπήρχε, με την έννοια των «ολοκληρωμένων χωρικών παρεμβάσεων» με τη βοήθεια και του ότι εκείνα τα προγράμματα ήταν πολυ-ταμειακά. Άρα, στα προγράμματα αυτών των περιόδων, υπήρχε καταρχήν ένα υπόβαθρο, ένα background, για ολοκληρωμένο προγραμματισμό παρεμβάσεων, με μικρό συνήθως προϋπολογισμό και εφόσον βέβαια οι Περιφέρειες θα ήθελαν να προχωρήσουν, ειδικά στο Γ’ ΚΠΣ. Στην 4η προγραμματική περίοδο του ΕΣΠΑ 2007-2014 υπήρχε η έννοια της «ολοκληρωμένης χωρικά παρέμβασης» σαν τίτλος ειδικά για τις πόλεις μόνο και αποκλειστικά με κονδύλια ΕΤΠΑ (Ολοκληρωμένα Σχέδια Αστικής Ανάπτυξης), που σήμαινε ότι ο χαρακτήρας των παρεμβάσεων ήταν εξαρχής περιορισμένος και απευθύνονταν μόνο σε δήμους.

Άρα, μάλλον, θα έλεγα ότι προσωρινά απέτυχε η προσπάθεια. Τώρα, στην τρέχουσα προγραμματική περίοδο 2014-2020 έχει μπει μετ’ επιτάσεως, θα λέγαμε, από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή η έννοια της «ολοκληρωμένης χωρικής προσέγγισης», σαν ουσιαστικά κεφαλαιοποίηση της εμπειρίας που υπήρξε σε άλλα κράτη-μέλη, όπου το εργαλείο της ολοκληρωμένης χωρικής παρέμβασης το χρησιμοποίησαν κατά κόρον, ενώ δεν το χρησιμοποιήσαμε εμείς. Για παράδειγμα, συγκεκριμένη ποσόστωση, των πόρων του ΕΤΠΑ και των άλλων Ταμείων θα πρέπει να αφορά τις αστικές περιοχές. Για άλλες μορφές ολοκληρωμένης παρέμβασης δεν υπάρχει ποσόστωση, αλλά είναι αυτό που λέμε «strongly recommended» και επειδή η Επιτροπή στην νέα Προγραμματική Περίοδο έχει πάρα πολλές εξουσίες, ουσιαστικά προσπαθεί να το επιβάλει επειδή, προϊόντος του χρόνου, όσο αυξάνονται τα κράτη – μέλη και αναλόγως πολλαπλασιάζονται και τα επιχειρησιακά προγράμματα, δεν μπορεί καν η Επιτροπή να εξασφαλίσει ότι κάθε ένα πρόγραμμα μπορεί να έχει μια δικιά του στρατηγική, να είναι συνολικά αυτή η στρατηγική ολοκληρωμένη ή όχι για την Περιφέρεια την οποία αφορά, να ελέγξει, να παρέμβει, να καθοδηγεί, δεν έχει πια αυτή τη δυνατότητα, δεν μπορεί να το κάνει για 300-400 προγράμματα.

Στο πλαίσιο της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» τα συγχρηματοδοτούμενα από την ΕΕ προγράμματα πρέπει να συμβάλλουν στην επίτευξη των Ευρωπαϊκών στόχων και όχι το αντίθετο. Αυτό καταλήγει σε ένα, θα λέγαμε, γραφειοκρατικά οργανωμένο σύστημα σχεδιασμού, το οποίο μοιάζει και σε πολύ μεγάλο βαθμό στο γνωστό δικό μας Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων. Όλο αυτό, όπως καταλαβαίνετε, αρχίζει και βάζει εμπόδιο στο να σχεδιάσεις για μια Περιφέρεια κάτι το ολοκληρωμένο, γιατί ξέρεις ότι έχεις χρήματα για την τάδε θεματική περιοχή δράσεων ώστε να συμβάλεις σε αντίστοιχους θεματικούς στόχους της στρατηγικής Ε2020. Αυτό καλό είναι, για να προκύπτει «value for money», που απαιτείται στα συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα. Κακό είναι, από την άποψη ότι αν δεν έχεις δικό σου σχεδιασμό, προγραμματισμό, ανεξάρτητο από τα ευρωπαϊκά διαρθρωτικά ταμεία, δεν μπορείς να έχεις δική σου ολοκληρωμένη στρατηγική για τις Περιφέρειες.

Επομένως, το ότι έρχεται τώρα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και λέει δυνατά ‘κάντε κάτι’ για ολοκληρωμένες χωρικά παρεμβάσεις, είναι καλό για την Ελλάδα η οποία δεν έχει αυτόνομη περιφερειακή πολιτική. Αυτή είναι ας πούμε η καινοτομία πια για τη χώρα μας.

- Υπάρχει περίπτωση αυτή η εξέλιξη στην ευρωπαϊκή πολιτική να είναι αποτέλεσμα και της πιο βαρύνουσας σημασίας που έχει τελευταία ο χωροταξικός σχεδιασμός σε επίπεδο ΕΕ, με προγράμματα όπως το ESPON, της ανάδειξης των μελετών χωρικών επιπτώσεων και της πολιτικής ατζέντας για την «εδαφική συνοχή»;

- Ναι, αλλά όχι ακριβώς με την έννοια του χωροταξικού σχεδιασμού που έχουμε εδώ. Η «εδαφικοποίηση», το «territorialization» ας πούμε, της πολιτικής συνοχής είναι μία κύρια κατεύθυνσή της και αυτό φυσικά προετοιμάστηκε, προετοιμάστηκε με όλα τα σχετικά προγράμματα, με τις πρωτοβουλίες και τις ατζέντες για την εδαφική συνοχή και με τη μελέτη των σχετικών χωρικών επιδράσεων σε επίπεδο τομεακών πολιτικών και προγραμμάτων κατά τις προηγούμενες προγραμματικές περιόδους Αυτό προετοιμαζόταν και ήταν κάτι που δεν είχαμε στην Ελλάδα πάρει εγκαίρως στα σοβαρά, ή θεωρούσαμε ότι θα μπορούσαμε να δουλεύουμε όπως πάντα και ότι αυτά είναι π.χ. μια «πολυτέλεια» που θέλει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Και όπως καταλαβαίνετε, κάποια στιγμή, όπως συμβαίνει στα ευρωπαϊκά προγράμματα, μετά από 10 και 15 χρόνια προετοιμασίας και ωρίμανσης αυτά καταλήγουν τελικά και σε Κανονισμό, όπως και έγινε να μπουν οι ολοκληρωμένες χωρικές παρεμβάσεις και στον Κανονισμό. Από τη στιγμή που μπήκαν στον Κανονισμό, τελείωσε, πρέπει να τα εφαρμόσουμε.

Οι εξελίξεις αυτές αποτελούν και μια, κατά κάποιο τρόπο, δικαίωση των επιστημονικών και πολιτικών προσπαθειών για εφαρμογή της ολοκληρωμένης χωρικής προσέγγισης και των μελετών χωρικών επιπτώσεων στο γενικό και τομεακό/γεωγραφικό αναπτυξιακό προγραμματισμό.

- Μπορούμε να θεωρήσουμε ότι είναι πρώτη φορά στην Ελλάδα που θα δούμε να εφαρμόζονται τέτοια ολοκληρωμένα χωρικά σχέδια;

- Όχι ακριβώς πρώτη φορά γιατί υπήρχε η εμπειρία του Leader, Τώρα το ίδιο το Leader παραμένει αλλά περνούμε σε μεγαλύτερη κλίμακα, και σε μεγαλύτερα ποσά. Δηλαδή, τα Leader που είχαμε ήταν για κάποιες μικρές περιοχές, χωρικά περιορισμένες, στο πλαίσιο ενός Νομού, για παράδειγμα, στην Ελλάδα. Τώρα, η κατεύθυνση είναι για πιο εκτεταμένη χωρική κλίμακα, πολύ περισσότερα χρήματα και πολύ μεγαλύτερη συνέργεια Ταμείων.

- Ας περάσουμε στην Ολοκληρωμένη Χωρική Επένδυση (ΟΧΕ). Αποτελεί ένα, ανάμεσα σε άλλα, εξειδικευμένο εργαλείο, για την εφαρμογή της ολοκληρωμένης χωρικά προσέγγισης στο σχεδιασμό και την υλοποίηση των Επιχειρησιακών, και ειδικά των Περιφερειακών, Προγραμμάτων Τι ακριβώς είναι αυτό το εργαλείο; Σε τι εξειδικεύεται;

- Κάθε Ολοκληρωμένη χωρική Επένδυση (ΟΧΕ) πρέπει να έχει (α) μια πολύ συγκεκριμένα ορισμένη περιοχή παρέμβασης, (β) ένα σύνολο δράσεων που οπωσδήποτε να συνεργούν μεταξύ τους, για να έχει ένα ολοκληρωμένο αποτέλεσμα, και (γ) έναν πολύ συγκεκριμένο τρόπο διακυβέρνησης του προγράμματος στη συγκεκριμένη περιοχή. Όταν έχει αυτά τα χαρακτηριστικά, μιλάμε για ΟΧΕ.

Εδώ χρειάζεται μια διευκρίνιση. Συνηθίζουμε να λέμε ότι στα καινούρια εργαλεία έχουμε και την «τοπική ανάπτυξη», τη «βιώσιμη αστική ανάπτυξη» κα, ενώ στις περισσότερες περιπτώσεις (π.χ στη Βιώσιμη Αστική Ανάπτυξη) θα υλοποιηθούν – και στην Ελλάδα έτσι θα γίνει - ως Ολοκληρωμένες Χωρικές Επενδύσεις, δηλαδή μέσα από προγράμματα που θα έχουν αυτά τα τρία χαρακτηριστικά που αναφέρθηκαν πριν. Η πολύ-ταμειακότητα αυτών των προγραμμάτων είναι υποχρεωτική. Δηλαδή δεν μπορείς μια ΟΧΕ να συμπεριλαμβάνει μόνο δράσεις που χρηματοδοτούνται από το ΕΤΠΑ.

- Σε ό,τι αφορά τη διακυβέρνηση αυτών των προγραμμάτων, τι διοικητικές υποχρεώσεις υπάρχουν και πρέπει να εφαρμοστούν;

- Καταρχήν, οποιαδήποτε μορφή κι αν έχει ο φορέας υλοποίησης, θα πρέπει να έχει οπωσδήποτε τη συμμετοχή των τοπικών φορέων, όλων όσων δυνητικά εμπλέκονται και στον σχεδιασμό και στην υλοποίηση. Και το δεύτερο είναι ότι κατά κανόνα, χωρίς να είναι απόλυτη δέσμευση αυτή, θα πρέπει να συγκροτηθεί ένας ξεχωριστός φορέας, αλλά δεν είναι απόλυτα υποχρεωτικό. Επίσης, υπάρχει συγκεκριμένη κατεύθυνση ότι η ολοκληρωμένη χωρική προσέγγιση πρέπει να μοχλεύει και ιδιωτικούς πόρους, αλλά δεν υπάρχει συγκεκριμένη ποσόστωση ή δέσμευση χρηματική.

- Μπορούμε να προδιαγράψουμε ποιες περιοχές είναι οι καλύτερες υποψήφιες ή οι πιο κατάλληλες για την εφαρμογή αυτού του εργαλείου στην Ελλάδα;

- Έχουν δοθεί κάποιες κατευθύνσεις, οι οποίες βέβαια δεν είναι υποχρεωτικές, δεν είναι δεσμευτικές. Για παράδειγμα, στη Δυτική Μακεδονία θέλουν να προωθήσουν μία ΟΧΕ για το χωρικό σύστημα των λιμνών. Στην Ανατολική Μακεδονία – Θράκη θέλουν να προωθήσουν μια ΟΧΕ χωρική – τομεακή με κατεύθυνση στον πολιτισμό - τουρισμό. Στη Στερεά Ελλάδα έδωσαν έμφαση στην περιοχή που γειτνιάζει με την Αττική με αντικείμενο τα ζητήματα προστασίας του περιβάλλοντος, απορρύπανσης κ.ο.κ. Κανονικά, σε ό,τι αφορά τη χωρική κλίμακα η μοναδική κατεύθυνση είναι να αφορά μεγάλη περιοχή, να μην είναι στα όρια μιας Περιφερειακής Ενότητας και ακόμα καλύτερα αν είναι κάτι διαπεριφερειακό.

- Διασυνοριακό;

- Διασυνοριακό μπορεί να είναι αλλά με το δεδομένο ότι θα πρέπει να υπάρξει συνεννόηση με το αντίστοιχο περιφερειακό πρόγραμμα από την άλλη πλευρά. Και το δεύτερο, ότι μπαίνει θέμα πιθανής εμπλοκής ή μπερδέματος με το Interreg (τα προγράμματα Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας), και τα projects συνεργασίας που χρηματοδοτεί. Θα ήταν ιδανικό μια ΟΧΕ Ροδόπης π.χ., ένθεν κι ένθεν των συνόρων, αλλά είναι πάρα πολλά τα προβλήματα για κάτι τέτοιο, κι επιπλέον η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προωθεί και το εργαλείο της μακροπεριφέρειας που είναι πολύ ενδιαφέρον αλλά κι εκεί πηγαίνουμε με σταδιακά βήματα, κεφαλαιοποιώντας ότι εμπειρία και εξελίξεις υπήρχαν σε 2-3 διασυνοριακές περιοχές, όπως στη Βαλτική και στο Δούναβης και πολύ δύσκολα η ΕΕ θα ενισχύσει άμεσα κάτι άλλο.

- Υπάρχει κάποιος τομέας που θα μπορούσαμε να πούμε ότι σε αυτές τις περιοχές είναι πιο κατάλληλος; Υπάρχει κάποιος τομέας που θα ενδιέφερε περισσότερο στις Ολοκληρωμένες Χωρικές Επενδύσεις;

- Όχι, γιατί το βασικότερο κριτήριο είναι το χωρικό, δηλαδή με την έννοια του ποια είναι η περιοχή που έχει τα μεγαλύτερα προβλήματα και με μια ολοκληρωμένη παρέμβαση θα προσπαθήσει να τα λύσει. Για παράδειγμα, όπως αναφέραμε και πριν η Στερεά Ελλάδα αναπτύσσει ΟΧΕ με πολύ συγκεκριμένο τομεακό αντικείμενο τη βιομηχανία και το περιβάλλον, ενώ η Ανατολική Μακεδονία & Θράκη προγραμματίζει ΟΧΕ με αντικείμενο τον τουρισμό – πολιτισμό για την ενίσχυση της τοπικής οικονομίας.

- Μεθοδολογικά, πώς περνάμε από το στρατηγικό σχέδιο στις πολλές μικρές και ειδικές δράσεις μιας ΟΧΕ;

- Καταρχήν, θα πρέπει να φτιαχτεί ένα σχέδιο σε επίπεδο καθαρά στρατηγικό, δηλαδή τι ανάγκες έχουμε και πώς θα τις επιλύσουμε, να τεθούν κάποιοι στρατηγικοί στόχοι και μετά, να προσπαθήσουμε να κάνουμε το top-down, να φτάσεις δηλαδή σε εκείνο το σημείο όπου θα χρειαστεί να καλέσεις όλους αυτούς που εμπλέκονται, να δεις τις ανάγκες σου και μετά bottom-up ξανά να κουμπώσεις με τη στρατηγική που έχει ήδη διαμορφωθεί.

- Οπότε, μιλάμε για μια διαδικασία σύνταξης ενός σχεδίου δράσης που γίνεται με εκτεταμένο εύρος διαβούλευσης;

- Ναι, αλλιώς δεν γίνεται.

- Ο ρόλος του χωροτάκτη-πολεοδόμου, και της σχετικής επιστήμης είναι ενεργός; Είναι σημαντικός ο ρόλος, π.χ. σε μια Ομάδα Εργασίας σύνταξης ΟΧΕ;

- Σαφώς. Θα ήταν ακόμα καλύτερα αν τα περιφερειακά χωροταξικά σχέδια (ΠΠΧΣΑΑ) δούλευαν με αυτά τα εργαλεία παράλληλα, αλλά δεν ήταν έτοιμα αυτά τα εργαλεία, όπως η ΟΧΕ, όπως επίσης η αναθεώρηση των χωροταξικών σχεδίων για τις Περιφέρειες κράτησε πάρα πολύ, άλλαξαν και οι νομοθεσίες, οπότε ήταν δύσκολο τελικά να κουμπώσουν ακριβώς με τις ΟΧΕ που προωθούνται στις Περιφέρειες.

- Προβλέπεται ή υπάρχει μήπως κάποιου είδους δέσμευση ώστε ο σχεδιασμός μιας ΟΧΕ να συνάδει με τον γενικότερο χωροταξικό σχεδιασμό σε περιφερειακό επίπεδο;

- Εφόσον το περιφερειακό πλαίσιο χωροταξικού σχεδιασμού έχει πολύ συγκεκριμένες ρυθμίσεις, αυτές πρέπει να τις πάρει υπόψη. Δεν μπορεί να βάλει άλλες ρυθμίσεις ούτε να κάνει κάτι το οποίο δεν πρόκειται να υλοποιηθεί γιατί υπάρχει π.χ. απαγόρευση χ χρήσης γης σε μια ψ περιοχή. Θα μπορούσε, βεβαίως, να γίνεται μια ανατροφοδότηση, σαν επικαιροποίηση ΠΠΧΣΑΑ.

- Υπάρχουν κάποια ειδικά τεχνικά/επιστημονικά εργαλεία για τη στοχοθεσία, για την ανάλυση και την παρακολούθηση μιας ΟΧΕ;

- Δουλεύουμε προσπαθώντας να αξιοποιήσουμε τις μεθόδους που μας δίνει η αξιολόγηση (evaluation). Η αξιολόγηση είναι ένα προαπαιτούμενο των προγραμμάτων και των παρεμβάσεων. Το βασικό είναι να έχουμε εργαλεία αξιολόγησης και το βασικό είναι να εντοπίσουμε τις ανάγκες. Από κει και πέρα, το πώς θα κουμπώσουμε τις ανάγκες στις ολοκληρωμένες χωρικές επενδύσεις έχει να κάνει με μια εμπειρία και με την τεχνική του management του χώρου, του πώς κυλάει το πρόγραμμα κλπ. Τα συνήθη δηλαδή στον προγραμματισμό.

- Πως έχει εξελιχθεί η νέα αυτή «ολοκληρωμένη χωρική προσέγγιση» στον αναπτυξιακό σχεδιασμό και η εφαρμογή της στις ελληνικές Περιφέρειες μέχρι σήμερα;

- Στην αρχική φάση, μιλάμε για το 2013-2014, σε όλες τις Περιφέρειες υπήρχε επιφύλαξη για τα καινούρια εργαλεία, για το τι θα μπορούσε να γίνει, διότι είναι πάντα πολύ πιο εύκολο και αποτελεσματικό να ξέρεις ότι έχεις να κάνεις Χ έργα σε τόσο χρονικό διάστημα και να ικανοποιήσεις Ψ ανάγκες κι επομένως, να διατάξεις δυνάμεις, προσωπικό, διαθέσιμους χρηματοδοτικούς πόρους, να αξιοποιήσεις το θεσμικό πλαίσιο κλπ. για να λύσεις τα προβλήματα έργο-έργο.

Επειδή εδώ όμως φάνηκε αυτό που ανέφερα στην αρχή, ότι με αυτό τον τρόπο δεν μπορούσε να γίνει παρέμβαση χωρικά ολοκληρωμένη, θα μπορούσε στο τέλος-τέλος έτσι όπως είναι ο τύπος, το υπόδειγμα (template) των προγραμμάτων, κάποιες παρεμβάσεις να συγκεντρωθούν σε ένα μόνο μέρος μιας περιφέρειας γιατί εκεί είναι οι μεγαλύτερες ανάγκες στον θεματικό στόχο Χ ή Ψ. Έχουμε τόσα χρήματα, άρα εκεί θα πάνε τα έργα. Φάνηκε ότι αυτό θα επέτεινε τις χωρικές ανισότητες σε μια Περιφέρεια.

Οπότε σιγά-σιγά όλες οι Περιφέρειες, οι περισσότερες τουλάχιστον από όσο γνωρίζω, έχουν κατανοήσει ότι οι ΟΧΕ είναι ένα καλό εργαλείο.

- Ποια είναι τα εμφανιζόμενα προβλήματα στην συγκρότηση και εφαρμογή μιας ΟΧΕ; Για παράδειγμα, το καθήκον να συνδυάζονται διαφορετικά Ταμεία, ως χρηματοδοτικοί πόροι;

- Αυτό είναι εύκολο. Το δυσκολότερο από όλα είναι να εξασφαλιστεί χωρίς μεγάλες απώλειες και τριβές η τελική συναίνεση στο ποιος είναι ο κατάλογος των παρεμβάσεων, καθώς και επιμερισμός των ευθυνών και των καθηκόντων.

- Τα μεγάλα έργα, είτε αυτά που έχουν γίνει είτε αυτά που πρόκειται να γίνουν παίζουν κάποιο ρόλο στις ΟΧΕ;

- Θα μπορούσαν να παίξουν, αλλά πρέπει να τεθούν εξαρχής τα όρια όπου θα κινείται αυτός ο ρόλος τους. Π.χ. στην Ανατολική Μακεδονία & Θράκη όπου έχουμε την Εγνατία Οδό σαν ένα διάδρομο διέλευσης ή σαν ένα οδικό άξονα όπου αριστερά και δεξιά του δύνανται να συγκεντρώνονται διάφορες χρήσεις γης, θα πρέπει να ψάξουμε τον τρόπο ευρύτερης αξιοποίησης του αυτοκινητόδρομου. Θα μπορούσε. Το ίδιο για κάποιο λιμάνι ή για μια παρέμβαση ρύθμισης υδατικού δυναμικού, φράγματα, λεκάνες απορροής, εθνικά πάρκα, κλπ. σε μια περιοχή.

- Η έναρξη υλοποίησης των ενεργειών που περιέχονται σε μια ΟΧΕ πώς γίνεται; Με τι διαδικασίες;

- Αυτά όλα ακολουθούν αναγκαστικά το σύστημα διοίκησης και ελέγχου του ΕΣΠΑ. Δηλαδή όλες οι ενέργειες, παρόλο που είναι μέσα σε ένα συνολικό πρόγραμμα που λέγεται ΟΧΕ, για να μετατραπούν σε έργα, θα πρέπει να ενταχθούν μία-μία στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα, να περάσουν δηλαδή κανονικά από τα κανάλια της Διαχειριστικής Αρχής κοκ. Αυτό το σύστημα διαχείρισης και ελέγχου είναι εξαιρετικά απαιτητικό ειδικά σε περιπτώσεις όπου δικαιούχοι των επιμέρους έργων μιας ΟΧΕ είναι, για παράδειγμα, διαφορετικοί Δήμοι μιας Περιφέρειας. Τότε θα πρέπει ο κάθε Δήμος να βάλει το συγκεκριμένο έργο χωριστά για έγκριση. Ο γενικός συντονισμός και ο κυρίαρχος ρόλος για την υλοποίηση μιας ΟΧΕ ανήκει στις Διαχειριστικές Αρχές κάθε Περιφέρειας.

- Με βάση π.χ. την Ανατολική Μακεδονία – Θράκη τι αποκομίσατε στην προσπάθεια σχεδιασμού της OXE για την "Πολιτιστική Διαδρομή της Εγνατίας Οδού"; Θεωρείτε ότι η κεντρική ιδέα της στοχοθεσίας προέκυψε με ένα σωστό τρόπο και διαβούλευση;

- Το παράδειγμα της ΑΜΘ είναι πολύ καλό. Ήδη μέσα στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα υπήρχε μια στοχοθεσία σχετική, η οποία αυτό που χρειαζόταν ήταν εξειδίκευση και να στηθεί σαν ξεχωριστή συνολική παρέμβαση. Είχαν κάνει πολύ καλή δουλειά από πριν, οπότε η δουλειά του οποιουδήποτε αναλάμβανε μετά να σχεδιάσει μια ΟΧΕ ήταν αρκετά εξαρχής εύκολη σε ό,τι αφορά τη συνολική στοχοθεσία. Αυτό που έπαιξε πολύ μεγάλο ρόλο, και πρέπει να ισχύει παντού, είναι ότι οι εμπλεκόμενοι φορείς ήταν εξαιρετικά συνεργάσιμοι, δηλαδή πέρα από τις αρχικές τριβές υπήρξε πολύ γρήγορα κατανόηση στο ότι είχαν συμφέρον να υπάρξει συνολική παρέμβαση.

Επίσης υπήρξε πολύ γρήγορη κατανόηση για το ότι χωρίς την ΟΧΕ δεν θα μπορούσαν να χρηματοδοτήσουν ένα-ένα ξεχωριστά όλα τα απαιτούμενα έργα που συμπεριλαμβάνονται στην περιοχή της ΟΧΕ, κατανόησαν λοιπόν οι εμπλεκόμενοι φορείς της ΑΜΘ πως έχουν κάθε συμφέρον να συνεργαστούν και αυτό δούλεψε πολύ καλά. Πλεονέκτημα της ΟΧΕ στην περίπτωση της ΑΜΘ μπορεί να θεωρηθεί και η έγκαιρη ενεργή συμμετοχή του Υπουργείου Πολιτισμού καθώς και το ότι στην ίδια περίοδο, παράλληλα, εκπονούνταν ένα στρατηγικό-επιχειρησιακό σχέδιο για τον τουρισμό. Έφεραν όλοι τις προτάσεις τους, ήταν όλοι ενήμεροι με ποια κριτήρια θα αξιολογηθούν αυτές οι προτάσεις, έγινε μια πρώτη αξιολόγηση, και για παρεμβάσεις που φαίνονταν ενδιαφέρουσες παρά το ότι ήταν σχετικά ανώριμες, δόθηκε η δυνατότητα να τις ξαναδουλέψουν και φτάσανε σε ένα αρκετά σημαντικό επίπεδο ωριμότητας, σκοπιμότητας κλπ. και ήταν όλοι τελικά ευχαριστημένοι. Και είναι και κάποιες προτάσεις οι οποίες κρίθηκαν οπωσδήποτε σκόπιμες, είναι ακόμα ανώριμες, αλλά επειδή το πρόγραμμα είναι μέχρι το 2023, μπήκαν απλώς πιο πίσω στον προγραμματισμό.

Επαναλαμβάνω ότι όλα αυτά δεν σημαίνει πως ό,τι είναι γραμμένο σε έναν πίνακα αυτό και θα γίνει. Ένα-ένα έργο θα πρέπει να περάσει μετά τη διαδικασία του ΕΣΠΑ.

- Πολύ ωραία. Ευχαριστούμε πολύ.

- Κι εγώ.